خیام: «  اندیشمندِ ستیزه گر در برابر خودکامگی  و جمود فکری»

گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری برگزارمی کند:

نشست چهارم «از هفت شهر عشق تا هزار وادی اندیشه» در ۱۵ اردیبهشت۱۴۰۰

چهارمین نشست از نشست های پنج گانه«از هفت شهر عشق تا هزار وادی اندیشه»(دربزرگداشت عطار و خیام نیشابوری) به بزرگداشت خیام اختصاص دارد. نشست های یک ودو در روزهای ۲۵ فروردین واول اردیبهشت دربزرگداشت عطار ونشست سوم در۸ اردیبهشت دربزرگداشت خیام برگزار و بااستقبال درخورتوجهی روبروشد. دراین نشست های علمی پژوهشی که به همت گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، وباهمکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران( شعبه خراسان) و مرکز فرهنگی و بین الملل شهرکتاب، برگزار می شود علی صادقی منش، مدرّس دانشگاه حکیم سبزواری وپژوهشگر پسادکتری اسطوره شناسی، باموضوع «گریز ازخودکامگی دررباعیات خیام » و سینا جهاندیده، مدرّس دانشگاه فرهنگیان رشت وپژوهشگر حوزه نقدادبی باموضوع « نسبت عمرخیام با گفتمان خیامیّت» سخن خواهند گفت.

سخنران نخست به این نکته خواهد پرداخت که بیش از هر شاعر پارسی گویی، بر شعر، اندیشه و شخصیت خیام، پرده ابهام کشیده شده است. نسبت دادن رباعیات مختلف، این ابهام را چند برابر کرده و از سوی دیگر نیز همین ابهام، سبب این شمار گوناگون رباعیات وی شده است. خیام به سبب ارتباط تنگاتنگی که در دوران زندگی با دربار و حکومت داشت، از مسایل و مشکلاتی که جامعه را از ثبات و خیر همگانی محروم می کرد، به خوبی آگاه بود. علی صادقی منش دراین سخنرانی به این نکته اشاره خواهدکرد که جامعه ای که خیام در آن می زیست، عرصه جدال متعصبانی شده بود که با تکیه بر عقاید خود، در پی دستیابی به اقتدار بودند. به همین روی، او از رباعی به سان مانیفست مکتبی اخلاقی بهره برد؛ مکتبی که اگر با مکتب های امروزی قیاس شود بیشترین شباهت را با اصول مکتب «اصالت فایده» دارد؛ در مکتب اخلاقی او، نیکی یا بدی امور، بستگی به پیامد آن ها و این که چه میزان خوشی ایجاد می کنند دارد و به عقاید عمومی و تفاسیر متعدد آن وابسته نیست. خیام از اهمیت و منفعت آزادی های فردی برای پیشرفت جامعه به خوبی آگاه بود؛ به همین روی، در رباعیات خود کوشید فضای جمود فکری را که بر جامعه حکم فرما بود، در هم شکند و روحیه تساهل و مدارا را تقویت کند.

سخنران دوم به تفاوت ماهوی خیام پیشامدرن با خیام مدرن می پردازد؛ یعنی دو گزینش از یک گفتمان و همچنین برساختن دو شخصیت متفاوت. گفتمان خیامیت پیشامدرن از شاعری(مؤلف) می‌گوید که گرایش­های دینی، لاادری و عرفانی متضاد دارد؛ همین تضاد در شعر حافظ نیز هست. امّا خیامیت مدرن یک­دست، منسجم و به­شکلی سکولار است. بنابراین خیام پیشامدرن و مدرن در بازنمایی شخصیت عمرخیام با هم اختلاف دارند. از سوی دیگر در طول یک و نیم قرن خیام پژوهی دوست داشت بر دوگانه‌ای اصرار کند که کدام رباعی اصیل و کدام رباعی غیراصیل است. در حالی که حتی بر یک رباعی خیامی نمی‌توان انگشت گذاشت که آن رباعی از عمر خیام باشد. بنابراین همۀ رباعیات براساس «غیراصیل بودن» ساخته شده است. سینا جهاندیده به این موضوع اشاره خواهدکرد که نظریۀ گفتمان خیامیّت معتقد است: ما با دو خیام مواجهیم: عمر خیام تاریخی که در قرن پنجم و اواخر قرن ششم زندگی می‌کرد و خیام گفتمانی که سن او از هشتصد سال نیز گذشته است. خیامیت برساختۀ تاریخ است. اما زندگی عمر خیام را نمی­توان از زندگی خیام گفتمانی جدا کرد؛ گفتمان خیامیت، دو ساحتی است. ساحت خاستگاهی و ساحت ریزومیک. ساحت خاستگاهی آن به نزاعی بر می‌گردد که گفتمان غزالی به راه انداخت؛ خاستگاه ریزومیک آن است که از قرن هفتم هجری شمسی شروع شده، به بریتانیا و آمریکا رفته و دوباره در آغاز قرن بیستم به ایران بازگشته است.

دبیری این نشست برعهده احسان حضرتی، دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری خواهدبود. علاقه مندان می توانند در ساعت ۲۱ چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت از طریق پیوند    meeting5.hsu.ac.ir/b/hak-ktd-vwg  وارد این نشست علمی شوند.