هفته نامه فر هنگی اجتماعی ستاره شرق در جدیدترین شماره خود، و در ستون تازه تاسیس ” با دانشگاه” که قرار است به معرفی پژوهشگران و محققان سرآمد دانشگاهی سبزوار اختصاص داشته باشد به سراغ دکتر حمید رضا اویسی عضو هیات علمی و مدیرگروه مواد و متالورژی دانشگاه حکیم سبزواری رفته و با این محقق سرآمد کشوری گفتگویی خواندنی داشته است که شما را در ادامه به مطالعه متن کامل این مصاحبه دعوت می کنیم.
سبزوار یعنی شهر علم
هفته نامه ستاره شرق: از این شماره به بعد ستونی با عنوان «با دانشگاه» خواهیم داشت. در این ستون نکاتی را دربارۀ دانشگاه به شما خواهیم گفت که شما نمی‌دانید و به‌احتمال‌زیاد، دوست دارید که از آن مطلع شوید. به‌عنوان‌مثال، کمتر کسی از پژوهشگران و محققان دانشگاه‌های سبزوار خبر دارد که شهرت ملی و بین‌المللی دارند. نام‌هایی که برای اهالی علم در سرتاسر ایران یا جهان شناخته شده است، اما ما در چندقدمی آن‌ها می‌شناسیمشان. یا پروژه‌های علمی و حرکت‌های پژوهشی که در شهر دانشگاه‌ها یعنی سبزوار اتفاق می‌افتد.
این شماره برای شروع سراغ کسی رفتیم که شاید باورتان نشود در همین سبزوار مشغول فعالیت است. «محقق سرآمد گروه الف» از معاونت فناوری ریاست جمهوری دریافت کرده است و ۳۰ مقاله ISI دارد. برای درک این عنوان‌ها این نکته را بگوییم که محقق سرآمد، گروه الف، ب و ج دارد و در خراسان رضوی، تنها این فرد به درجه الف رسیده. در کل کشور هرسال به پژوهشگرانی این عنوان را می‌دهند. حتی مشهد همچنین درجه‌ای را در سال ۹۴ کسب نکرده!
حمیدرضا اویسی، عضو فدراسیون سرآمدان علمی، کسی که مقاله چاپ‌شده در ژورنال augewandte chemie با IF بسیار عالی یعنی ۱۱/۳ دارد.
*سلام. ابتدای صحبت از رشته تحصیلی خودتان یعنی مواد و متالورژی بفرمایید تا مخاطبین با این رشته آشنا شوند.
رشته مواد و متالورژی در دانشگاه حکیم سبزواری به علت دارا بودن رشته پلیمر، که با عنوان مواد و پلیمر شناخته شده است و در مقاطع تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو داریم.
زمینه اصلی کاری بنده مواد پیشرفته است. مواد پیشرفته جایگزین بسیاری از مواد دیگر مثل فلز، سرامیک و پلیمر هستند.
*مواد پیشرفته را بیشتر توضیح می‌دهید تا متوجه شویم چیست؟ نمونه‌های عینی هم بفرمایید ممنون خواهم شد.
مواد پیشرفته خصوصیات متفاوتی نسبت به موادی که درگذشته استفاده می‌شده اند، دارند. به‌عنوان مثال امروز با استفاده از نانوکامپوزیت‌هایی که از فولاد محکم‌ترند، اما سبک‌تر، کارهای زیادی را انجام می‌دهیم. در ساخت یک هواپیما به‌جای فلز از کامپوزیت استفاده می‌کنند یا در بسیاری از تجهیزاتی که در بحث‌های نظامی استفاده می‌شوند.
از دیگر مواد پیشرفته، مواد استخوان‌ساز هستند که وقتی قسمتی از بدن دچار شکست شود، در محل مورد نظر قرار می گیرند تا دوران بهبود و بازسازی استخوان به شکل محسوسی کاهش یابد، از دیگر مواد پیشرفته که جایگزین شده‌اند، نانولوله کربن است که اگر در مخزن گاز خودرو استفاده می شوند و چندین برابر ذخیره گاز را در خودرو افزایش می‌دهد. شاید تا بیست برابر! نانوذرات نقره که در یخچال و ماشین لباسشویی استفاده می‌شوند نیز باعث ایجاد خاصیت ضد باکتریایی این وسایل می شوند همچنین نانوذرات سیلیس به بتن اضافه می‌شوند و استحکام فشاری بتن افزایش می‌یابد.
*چه ویژگی خاصی در این مواد هست؟ چه تفاوتی با یک فلز یا پلاستیک معمولی دارند که خاصیت‌هایشان این‌طور غیرمعمولی می‌شود؟
این مواد ساختارشان اصلاح‌شده است، نقاط ضعفشان اصلاح‌شده و نقاط قوتشان افزایش پیدا کرده است. در کشور ما بسیاری از این محصولات تولید می‌شوند اما مردم کمتر آن‌ها را شناخته‌اند. مثلاً سمند شیشه جلوش از اشعه یو وی هست، در روکش‌های صندلی از مواد نانو استفاده کرده‌اند، در رینگ خودرو در روغن‌موتور ـ برای اینکه بازدهی بیشتری داشته باشد ـ استفاده می‌شوند.
*خوب پس شما درزمینۀ مواد پیشرفته فعالیت می‌کنید. باز اگر دقیق‌تر بخواهیم بحث کنیم، بیشتر پژوهش‌های مشهورتان در کدام زمینه از حوزه‌های این مواد است؟
زمینه اصلی پژوهش من مواد نانومتخلل است. موادی هستند که مثلاً در سلول‌های خورشیدی استفاده می‌شود. در سلول‌های خورشیدی از نانوذرات متخلخل تیتانیوم بهره می‌گیریم. یا در زمینۀ آنتی باکتریال، مثلاً اگر روی کاشی و سرامیک پوشش داده شوند آلودگی‌های بیمارستان کاهش می‌یابد. این پوشش‌هارا اگر روی دیوار سرامیک استفاده کنید باعث می‌شود تعداد باکتری‌هایی که در این محیط هستند به شکل چشم‌گیری کاهش یابند.
*یک مقدار اصطلاحات علمی را کمتر کنیم که برای همه مخاطبین قابل‌درک باشد ممنون می‌شوم. متخلخل یعنی چه طور؟
در بحث مواد پیشرفته، وقتی یک‌ذره به شکل یک متخلخل دربیاید، مولکول‌ها شکلی شبیه سنگ‌پا می‌سازند. مساحت و سطح مؤثر در تماس با محیط تغییر می‌کند، ویژگی‌های سطحی ماده که زیاد شود، قابلیت‌های آن ماده هم افزایش می‌یابد.
به‌عنوان‌مثال نانوذرات سیلیکا فعالیت کاتالیست دارند. کاتالیست یعنی، یک فرایند شیمیایی را تسریع می‌کنند و به آن سرعت می‌دهند. مواد دیگر روی سطح این مواد قرارگرفته و یک ترکیب را انجام می‌دهند و از روی این سطح حرکت می‌کنند. نانوذرات سیلیکا را متخلخل می‌کنیم و این باعث می‌شود سطح مؤثر این ماده که به انجام ترکیب کمک می‌کند افزایش یابد. شاید باورتان نشود ولی یک گرم ماده متخلخل حدودا هزار متر مربع سطح مؤثر دارد! به‌عنوان نمونه در محصولات نفتی این سطح ویژه کاربرد دارد.
*چند مثال دیگر هم می‌گویید؟
درزمینۀ دیگر فوم‌های فلزی کاربردهای بسیار زیادی دارند. یکی انتقال حرارت هست. اگر در سیستم‌های کامپیوتری در قسمت سی‌پی‌یو (CPU) یا پشت چراغ‌های ال‌ای‌دی (LED) قرار دهیم انتقال حرارت را از محیط انجام می‌دهند. به دلیل خاصیت متخلخلی که دارند در جذب صدا و جذب ضربه مؤثرند. دیواره های اطراف اتوبان‌ها. صدا را جذب می‌کنند. در بحث فیلتر به‌خصوص در زمینه ریخته‌گری کاربرد دارند.
نانو ذرات نقره کاربرد آنتی‌باکتریال و رسانایی بالا دارند. این ماده را در سال‌های قبل از یک کمپانی اروپایی وارد می‌کردیم اما حالا این خمیر یا چسب نقره خودمان تهیه کنیم. مثل ماژیک روی یک سطح آن‌ها را می‌کشیم و هدایت الکتریکی را ایجاد می‌کند. خودرو شیشه عقب نمونه‌ای از این کاربرد است. آن خط هایی که می‌بینید باعث گرم کردن شیشه می‌شوند. روی بردها الکترونیکی هم برای ایجاد مدار استفاده می‌شوند.این‌ها را در داخل یک‌پایه پلیمری قراردادیم تا به‌صورت چسب دربیاید. این مواد آنتی‌باکتریال هستند. هر جا استفاده شوند خاصیت ضد باکتری دارند.
ماده هیدروکسی آپاتیت درترمیم استخوان به کار می‌رود. کلسیم و فسفر ترکیب استخوان هستند،به‌صورت مصنوعی، ترمیم استخوان را در قسمت شکستگی تسریع می‌کنیم. به این نتیجه رسیدیم که سطح ویژه این هیدروکسی آپاتیت را افزایش دهیم؛ پس به این سمت رفتیم که متخلخلشان کنیم.
این ماده را به شکل فیلم یا پوشش قرار می‌دهند در محل شکستگی. تیتانیم که درترمیم شکستگی استفاده می‌شود، چون فلز هست با استخوان ارتباط برقرار نمی‌کند. اما وقتی این پوشش را روی تیتانیوم قرار می‌دهیم باعث می‌شود یک ماده میانی استفاده شود و ترمیم انجام گیرد.
فیلم‌های متخلخل آلومینا کارکردیم. تخلخل‌های عمودی دارند که برای تولید الیاف پلیمری استفاده می‌شود.
*شما پژوهشگر برتر هستید. از یک مرجع مهم و با یک درجه بالا. این انتخاب با چه روندی انجام می‌شود؟
معاونت علمی و فن آوری ریاست جمهوری در بحث انتخاب پژوهشگر برتر درجه الف، ب و ج. با توجه به مقالات و کارنامه علمی و پژوهشی به محققان اعطا می‌کنند. این درجه وقتی به کسی اعطا شد، گرنت (پژوهانه) پژوهشی و فناوری در اختیارش قرار می‌گیرد.
خوشبختانه با توجه به راه اندازی مرکز تحقیقات نانو فناوری حکیم سبزواری، بچه‌هایی که در مقطع دکتری و کارشناسی ارشد هستند می‌آیند و آنجا پژوهش‌های بین‌رشته‌ای کار می‌کنیم. غیر از گروه مواد، باگروه عمران شیمی و فیزیک هم کار می‌کنیم. زمینه کاری ما یک زمینه‌ای هست که می‌توانیم با رشته‌های مختلف کارکنند.
*شنیده‌ایم این مرکز نانو فناوری ارتباطات بین‌المللی هم دارد. صحت دارد؟
ارتباطاتمان را با خارج از کشور حفظ کردیم. با ژاپن که فرصت مطالعاتی خودم در این کشور بود، با NIMS ژاپن همکاری داریم. ارتباطات داخلی هم هست با استادان دانشگاه‌های شریف علم و صنعت و امیرکبیر همکاری داریم.
از دیگر فعالیت‌های بین‌المللی، شرکت در همایش کاربران « سینکروترون سزامی » بود. این واژه به معنی تجهیزات بزرگ‌مقیاسی هست که در خاورمیانه ساخته‌شده برای کشوری‌هایی که در خاورمیانه هستند. در اردن ساخته می‌شود. بنده به همراه چند محقق دیگر به نمایندگی از ایران به این همایش رفتیم. در برزیل نیز دعوت شدم و کنفرانس دیگری در ترکیه در سال قبل و سال قبل‌تر در ایتالیا.
*منظور از بزرگ‌مقیاس چه بود؟
بزرگ‌مقیاس یعنی تجهیزاتی که ابعاد به بزرگی یک ساختمان و یا مجتمع دارند و این نشست سینکروترون با این هدف برگزار می‌شود که چنین تجهیزاتی در خاورمیانه مستقر شود.
*اگر صحبت خاص دیگری به‌عنوان حرف پایانی باقی‌مانده در خدمت هستیم.
دو سال است مدیر گروه و مشاور انجمن علمی نانو فناوری و مشاور علمی انجمن مواد و مدیریت مرکز تحقیقات هستم. با توجه به اینکه دانشگاه دارای اساتید جوان و فعال است، در خیلی از زمینه‌ها با یک شتاب زیادی حرکت می‌کند در آینده شاهد پیشرفت‌های زیادی در دانشگاه حکیم خواهیم بود.
به واقع در دانشگاهی که حمایت بسیاری از مسئولین به‌خصوص ریاست دانشگاه و معاونت پژوهش و فناوری به طرز قابل‌توجهی بالاست، برای کار انگیزه بیشتری به وجود آمده است. ما در این مرکز شبانه‌روز فعالیت می‌کنیم. ۸ صبح تا ۹ شب دانشگاه هستم. به خاطر جو و اتمسفر مثبتی که در دانشگاه هست، من آینده بسیار روشنی را برای دانشگاه می‌بینم. رتبه علمی دانشگاه در سال‌های اخیر افزایش داشته اما رتبه به‌مراتب بهتری در انتظار دانشگاه خواهد بود.
واقعیت این است که سبزوار را می توانیم به‌عنوان یک شهر دانشگاهی بشناسیم چیزی که شهرهای دیگر مثلاً مشهد این ویژگی را ندارد. در ژاپن هم چنین شهرهایی را دیدم. شهری مانند سوکوباscience city هستند یعنی شهر علم
در این شهر، باوجود مردمی خوب، هوای سالم و جو آرام، کارها خیلی خوب پیش می‌رود.
بروکراسی کم در دانشگاه هم به این روند کمک می‌کند. دانشگاه از فرصت‌های مطالعاتی به‌خصوص در تابستان، حمایت می‌کند و استادها را به این امر تشویق می‌کنند.
شهرهای بزرگ فقط ترافیک دارد و دود. من در سه شهر زندگی کردم: تبریز، مشهد، تهران.تفاوتی در بحث امکانات نمی‌بینم. ازنظر محیط زیست، آرامش و جو آرام را به آن شکل که در سبزوار دیدم جای دیگر ندیده‌ام.
