جامعه تاب‌آور به جامعه‌ای اشاره دارد که توانایی مقاومت و بازسازی خود را در برابر حوادث و چالش‌های طبیعی یا انسانی حفظ می‌کند.
جامعه تاب‌آور به عنوان یک ساختار اجتماعی تعریف می‌شود که قادر به مقاومت، انطباق و بازیابی از موانع مختلف، از جمله بلایای طبیعی، شوک‌های اقتصادی و بحران‌های اجتماعی است.
مفهوم تاب‌آوری اجتماعی در گفتمان دانشگاهی و سیاست‌گذاری به اهمیت زیادی دست یافته است، زیرا جوامع در سراسر جهان با چالش‌های روزافزون ناشی از تغییرات آب و هوا، نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی و شرایط اضطراری بهداشت عمومی مواجه هستند.
تاب‌آوری نه تنها برای بقای جوامع، بلکه برای ثبات و رشد بلندمدت آنها نیز بسیار مهم است. جوامعی که دارای چارچوب‌های تاب‌آوری قوی هستند، می‌توانند به‌راحتی از اختلالات و چالش‌های مختلف بهبود یابند و حتی ممکن است پس از گذشت زمان قوی‌تر و پایدارتر ظاهر شوند. این موضوع به دلیل توانایی آنها در جذب و مدیریت تغییرات، یادگیری از تجربیات گذشته، و انطباق با شرایط جدید است.
تاب آوری به عنوان یک مفهوم چندرشته‌ای، در طول تاریخ به عنوان یک ویژگی کلیدی برای تمدن‌های موفق شناخته شده است.
این ویژگی به جوامع اجازه می‌دهد تا دوره‌های افول و بهبودی را با موفقیت پشت سر بگذارند.
تاب‌آوری در جوامع می‌تواند در چندین بعد ظاهر شود، از جمله:
- اقتصادی: توانایی بازسازی و بهبود اقتصاد پس از بحران‌ها.
- اجتماعی: حفظ و تقویت روابط اجتماعی و همبستگی در میان اعضای جامعه.
- محیطی: توانایی مقابله با تغییرات محیطی و بحران‌های طبیعی.
- سیاسی: ثبات سیاسی و توانایی در مدیریت بحران‌های سیاسی.
با توسعه و تقویت تاب‌آوری، جوامع می‌توانند به‌طور مؤثرتری با چالش‌های مختلف مقابله کنند و در نهایت به رشد و توسعه پایدار دست یابند.
افزایش ظرفیت جوامع برای پاسخگویی به بحران‌ها و تقویت همکاری بین شهروندان و مقامات از طریق عناصر مختلفی امکان‌پذیر است. این عناصر شامل ظرفیت مقابله، ظرفیت سازگاری، و ظرفیت تحول‌آفرین هستند که به ترتیب به واکنش به خطرات، پیش‌بینی و تنظیم برای آینده، و مشارکت در فرآیندهای تصمیم‌گیری اشاره میکنند.
با این حال، چالش‌های متعددی می‌توانند مانع توسعه تاب‌آوری شوند.
نابرابری‌های اجتماعی، فشارهای اقتصادی، و تغییرات محیطی به طور نامتناسبی بر جوامع به حاشیه رانده شده تأثیر می‌گذارند و توانایی آنها را برای بازیابی از بحران‌ها محدود میکنند.
تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انعطاف‌پذیری جوامع با تجربه‌های آنها با رکود مرتبط است. آنهایی که در طول زمان با بحران‌ها مواجه می‌شوند و با بحران‌ها سازگار می‌شوند، اغلب قوی‌تر ظاهر می‌شوند. بنظر میرسد مواجهه های مکرر با چالش ها تاب آوری را تقویت می کند، زیرا جوامع استراتژی ها و شیوه های نوآورانه ای را برای مقابله با ناملایمات آینده خلق میکنند و یا توسعه می دهند.
البته موانع روان‌شناختی نیز می‌توانند افراد را از درگیر شدن در استراتژی‌های مقابله سازگارانه بازدارند و تاب‌آوری جامعه را تضعیف کنند.
پرداختن به این چالش‌ها نیازمند رویکردی چندوجهی است که شامل:
– تقویت شبکه‌های اجتماعی: افزایش ارتباطات و همکاری بین افراد و گروه‌ها.
– ارتقای تنوع اقتصادی: ایجاد فرصت‌های اقتصادی متنوع برای کاهش آسیب‌پذیری.
– سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها: بهبود زیرساخت‌های فیزیکی و اجتماعی برای افزایش تاب‌آوری.
– تقویت مشارکت جامعه: افزایش مشارکت شهروندان در فرآیندهای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی.
این مفهوم با پایداری جامعه در ارتباط تنگاتنگ است و شامل ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی می‌شود. در زیر به برخی از جنبه‌های مهم جامعه تاب‌آور اشاره می‌شود:
مفهوم تاب آوری اجتماعی
–تاب آوری اجتماعی به توانایی کل جامعه برای پیشروی و پایداری پس از شوک اشاره دارد. این مفهوم بر ارزش‌ها و سنت‌های متمایز جوامع، مانند آداب و رسوم، زبان‌ها، مذاهب و میراث معنوی تأکید دارد.
– استراتژی‌های تاب‌آوری باید با سیاست‌هایی همراه باشند که رشد فراگیر و گسترش برابری را تشویق کنند تا از تبدیل شدن آن به مکانیزمی برای جداسازی تاب‌آور از غیر تاب‌آور جلوگیری شود.
جامعه تاب‌آور به جامعه‌ای اطلاق می‌شود که قادر است در برابر بحران‌ها و چالش‌ها مقاومت کند و با تطبیق خود با شرایط جدید، به بهبود کیفیت زندگی و ارتقای رفاه جامعه ادامه دهد.
این جوامع از چند مؤلفه اصلی تشکیل شده‌اند که به افزایش تاب‌آوری و توانایی مقابله با ناملایمات کمک میکنند. در زیر به برخی از این مؤلفه‌ها اشاره می‌شود:
اعتماد به عنوان یک بنیاد
– تعریف و اهمیت: اعتماد به عنوان یک بنیاد اساسی در جوامع تاب‌آور عمل می‌کند. این اعتماد نه تنها به عنوان پیش‌بینی واکنش‌های جوامع به بحران‌ها و پایبندی به قوانین عمل می‌کند، بلکه همکاری میان افراد را تقویت می‌کند و انطباق عمومی با خدمات اضطراری را افزایش می‌دهد.
– نقش در تاب‌آوری: بدون اعتماد قوی بین مردم و مقامات، استراتژی‌های تاب‌آوری می‌توانند به طور قابل توجهی تضعیف شوند. بنابراین، ایجاد و حفظ اعتماد در جامعه از مهم‌ترین عوامل تاب‌آوری است.
انسجام جامعه
– تعریف و اهمیت: انسجام جامعه شامل ارزش‌های مشترک، هنجارها و روابط بین فردی است که افراد را به هم پیوند می‌دهد. این انسجام احساس قوی هویت و تعلق را ایجاد می‌کند که همکاری و حمایت متقابل را در هنگام بحران تسهیل می‌کند.
– نقش در تاب‌آوری: افزایش انسجام جامعه به آمادگی، واکنش و قابلیت بازیابی در برابر بلایای طبیعی و شرایط اضطراری بهداشت عمومی کمک می‌کند. همچنین، ارتقای سرمایه اجتماعی از طریق شبکه‌ها و روابط، جمع‌آوری منابع در جهت مشترک را ممکن می‌سازد.
حکمرانی و مدیریت
– تعریف و اهمیت: حکمرانی برای ایجاد و حفظ تاب‌آوری در جامعه ضروری است. شفافیت، مسئولیت‌پذیری و فرآیند تصمیم‌گیری فراگیر، اعتماد و اعتبار جامعه را افزایش می‌دهد و امکان مشارکت مشترک و اقدام مشترک بین سهامداران را فراهم می‌کند.
– نقش در تاب‌آوری: رهبری قوی ابتکارات مشترکی را می‌کند که از منابع، دانش و مهارت‌های جامعه استفاده می‌کند و به استراتژی‌های پذیرنده جامع‌تر و هماهنگ‌تر می‌انجامد. این رهبری می‌تواند راه‌حل‌های پایدار برای کاهش بحران‌های آینده ایجاد کند.
استفاده از فناوری و دانش محلی
– تعریف و اهمیت: استفاده از فناوری و دانش محلی می‌تواند خدمات و روش‌های سیاست‌گذاری را بهبود بخشد و در نتیجه‌گیری از فناوری‌های اجتماعی افزایش دهد. پارادایم «یک جامعه در یک زمان» برای استفاده از دانش جامعه خاص و سنت‌های بومی در توسعه استراتژی‌های تاب‌آوری نسبت به زمینه می‌کند.
– نقش در تاب‌آوری: این رویکرد جوامع را قادر می‌سازد تا پاسخ‌های خود را برای رویارویی با چالش‌های محلی تنظیم کنند و خود را بیشتر تقویت کنند.
مولفه‌های یک جامعه تاب‌آور
– زیرساخت‌ها: بهبود و ارتقای زیرساخت‌های یک جامعه، کدگذاری و مکان‌یابی درست آنها، طراحی و برنامه‌ریزی کاربری زمین و بهبود بخشیدن به کالبد فیزیکی.
– ابعاد فرهنگی و اجتماعی: ایجاد جامعه‌ای تاب‌آور و مقاوم در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی.
– نظارت و مدیریت: ارزیابی خطرات احتمالی، دانش و آموزش، مدیریت بحران و کاهش آسیب‌پذیری.
یک جامعه تاب‌آور به اکوسیستم سالم برای تأمین نیازهای اساسی مانند غذا، آب و انرژی نیاز دارد و از استانداردهای جهانی برای کاهش آلودگی‌ها پیروی می‌کند.جامعه تاب‌آور با ترکیب پایداری، انسجام اجتماعی و استراتژی‌های کارآمد برای مقابله با چالش‌ها، به یک رویکرد کلیدی برای برقراری زندگی سالم و پایدار تبدیل شده است. این مفهوم نه تنها در برابر بلایای طبیعی، بلکه در مواجهه با بحران‌های اقتصادی و بهداشتی نیز اهمیت دارد.
نرگس زمانی در پایان این مطلب آورده است با ایجاد چنین جامعه‌ای، می‌توان به یک جامعه پایدار و توسعه‌یافته دست یافت که در مواجهه با چالش‌ها، نه تنها از بین نمی‌رود، بلکه به رشد و پیشرفت بیشتری میرسد.
