نقش مهم موزه ها در افزایش تاب‌آوری اجتماعی
نویسنده : نوید صالح‌وند پژوهشگر و مدیر موزه آبگینه و سفالینه های ایران
موزه‌ها به عنوان مراکز فرهنگی و شناخته شده تأثیر بی‌بدیلی بر روی تاب‌آوری اجتماعی می‌گذارند و به عنوان محلی که هویت، انسجام و سازگاری اجتماعی را تقویت می‌کند، شناخته می‌شوند.
امروزه شکاف‌های تغییرات بین نسلی، بحران هویت، بحران‌های زیست محیطی، حوادث و بلایای طبیعی و انسانی، تورم، سرعت بالای اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی به طور کلی و هر پدیده‌ای که تأثیر بدی بر روی زندگانی شخصی انسان بگذارد از جمله مرگ نزدیکان، تأثیرات بیماری‌ها در عصر حاضر و بسیاری از مسائل دیگر می‌تواند انسان را از نقش‌هایی که در زندگی اجتماعی و انفرادی پذیرفته است دور نگه دارد. تاب‌آوری اجتماعی در واقع توانمندسازی افراد و جامعه در نحوه رویارویی با چالش‌های ذکر شده است.
در این میان موزه‌ها می‌توانند به عنوان مراکز فرهنگی و شناخته شده تأثیر بی‌بدیلی بر روی تاب‌آوری اجتماعی بگذارند.
چرا که این مرکز به عنوان محلی که هویت، انسجام و سازگاری اجتماعی را تقویت می‌کند؛ شناخته می‌شود. وقتی از شکاف بین نسلی صحبت می‌کنیم باید راه‌ها و نحوه پر کردن این شکاف‌ها هویدا گردد.
موزه‌ها می‌توانند با روایتگری و حکایت خوانی همراه با برانگیختن احساسات نسل‌های جدید؛ فخر ملی، تعلقات مذهبی و هر آنچه از گذشته تا به امروز به ما رسیده در دوره‌های مختلف زندگی را بازیابی نمایند. یکی دیگر از مسائل مهم پرسش‌های تاریخی است با توجه به اینکه نسل‌های جدید به دنبال رسیدن سریع به جواب مسأله هستند و ممکن است برای آن جواب بررسی دقیقی انجام نشود.
موزه‌ها می‌توانند با پرسش محوری به سؤالات عمده تاریخی نسل‌های جدید پاسخی شایسته دهند. در بحران‌های اقتصادی موزه‌ها می‌توانند آموزش محور عمل کنند؛ دوره‌های آموزشی رایگان برای مردم در زمینه‌های مرتبط با هر موزه، مانند: دوره‌های آشنایی با سفال و شیشه در موزه آبگینه، نوازندگی و کلاس گویندگی در موزه موسیقی، فرش و گلیم بافی در موزه فرش، خوشنویسی و مینیاتور در موزه رضا عباسی، آموزش نقاشی پشت شیشه در موزه نقاشی پشت شیشه می‌تواند محلی برای آموزش به منظور کاهش چالش‌های اقتصادی خانواده‌ها محسوب گردد.
موزه‌ها با برپایی نمایشگاه اقوام در افزایش انسجام اجتماعی می‌توانند دست گیر دولت‌ها بوده و قدرت نرم کشور را نیز بالا ببرند. نیک می‌دانیم امروزه با بزرگ شدن شهرها چالش‌های متنوعی بوجود آمده است. شهروند امروز دیگر شهروند دو سال، پنج سال پیش نیست؛ آموزش شهروندی با توجه به مسائل زیست محیطی و بحران‌ها همچون بحران آب و یا ناترازی انرژی می‌تواند باعث صرفه‌جویی عمومی گردد. نشست‌ها و نمایشگاه‌هایی با عنوان موضوعات یاد شده می‌تواند نقش‌پذیری موزه‌ها در حل بحران‌های زیست محیطی رانشان دهد و در نتیجه باعث افزایش تاب‌آوری جامعه گردد.
تحقیقات نشان می‌دهد که بازدید از موزه‌ها می‌تواند برای افرادی که دچار افسردگی شده‌اند؛ مؤثر باشند. نقش موزه تراپی و درمانگری موزه از نمایش آثار تا برگزاری برنامه‌های شادی همچون شب یلدا، اعیاد ملی و مذهبی منحصر به فرد است و موجب تأثیرات مثبتی بر روحیه افراد می‌گردد.
به طور کلی موزه پدیده‌ای است که می‌تواند در زمان چالش‌ها و شوک‌ها بزرگ اجتماعی و شخصی به ما کمک کند که سازگارتر باشیم و زودتر به زندگی طبیعی شخصی و اجتماعی برگردیم.
نویسنده : نوید صالح‌وند پژوهشگر و مدیر موزه آبگینه و سفالینه های ایران
موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران
موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران موزه تخصصی شیشه و سفال است. این موزه در بنایی قاجاری موسوم به مجموعه قوام به وسعت ۷۰۰۰ متر مربع در خیابان سی تیر (قوام‌السلطنه سابق) واقع شده و در ۷ اردیبهشت ۱۳۷۷ به شماره ۲۰۱۴ در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردیده است.
پیشینه تاریخی عمارت:
این مجموعه تا سال ۱۳۳۰ خانه و محل کار قوام‌السلطنه (نخست‌وزیر در دوران احمدشاه قاجار و دوران پهلوی) بود و بعد از آن، از سال ۱۳۳۲ به مدت هفت سال در اختیار سفارت مصر قرار گرفت و در سال‌های بعد به ترتیب سفارت افغانستان و بانک بازرگانی ایران بوده است. در سال ۱۳۵۵ از بانک بازرگانی خریداری شده و به منظور تأسیس موزه تخصصی سفال و شیشه به وزارت فرهنگ و هنر سابق واگذار می‌گردد.
معماری ساختمان موزه:
ساختمان موزه در سه طبقه (زیرِ همکف، همکف و طبقه اول) با زیربنای ۱۰۴۰ مترمربع با تلفیق معماری ایرانی- اروپایی ساخته شده است. تزیینات نمای ساختمان شامل ۵۱ طرح نقش برجسته آجری یادآور دوران سلجوقی بوده و وجود ایوان و ستون‌های کناری ورودی ساختمان، از شاخصه‌های معماری دوران اواخر قاجار و پهلوی اول است.
داخل ساختمان نیز تزیینات بسیاری شامل آینه‌کاری، گچبری و در و پنجره‌های چوبی منبت‌کاری شده وجود دارد. همچنین طبقه همکف و اول با پلکان چوبی نعلی شکل، که برگرفته از ساختمان‌های روسی قرن هجدهم و نوزدهم میلادی است، به هم متصل شده.
درباره موزه:
پروژه تغییر کاربری ساختمان قوام و تبدیل آن به موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران به معمار و مهندس مشهور اتریشی به نام هانس هولاین (Hans Hollein) سپرده می‌شود. هولاین در طول اجرای این پروژه با استفاده از شاخص‌های معماری ایرانِ قبل و بعد از اسلام و ویژگی‌های فرمی و تاریخی آثار، به طراحی و ساخت ویترین‌های اشیا و طراحی تالارهای موزه اقدام می‌کند.
ساختمان موزه بخش‌های مختلفی همچون تالارهای نمایش اشیا، غرفه محصولات فرهنگی، کتابخانه و بخش اداری دارد. بخش نمایش اشیا شامل ۶ تالار است که در طبقه همکف اشیای تاریخیِ دوران پیش از تاریخ تا قبل از اسلام، در تالارهای سمعی و بصری، مینا و بلور قرار داده شده‌اند.
در طبقه اولِ موزه نیز تالارهای صدف، زرین‌فام و لاجورد قرار دارد که در آنها اشیا مربوط به دوران اسلامی تا معاصر به نمایش گذاشته شده‌اند.
بخش ورودی:
در قسمت ورودی موزه ابزار، ادوات، انواع مواد و رنگ‌هایی که در ساخت شیشه استفاده می‌شوند و نیز نمونه‌هایی از اشیا شیشه‌ای وجود دارد.
تالار سمعی و بصری:
انسانِ پیش از تاریخ گمان می‌کرد متوفی پس از مرگ به وسایل زندگی روزمره خود نیاز دارد، از این رو همراه با او وسایل شخصی‌اش را نیز دفن می‌کردند. لذا در این تالار نمایی از یک گورِ پیش از تاریخ وجود دارد که درون آن اسکلتی از انسانِ پیش از تاریخ، وسایل و زیور‌آلات آن به صورت نمادین قرار داده شده است.
تالار مینا:
در این تالار قدیمی‌ترین آثار شیشه‌ای و سفالین موزه به نمایش گذاشته شده و برای طراحی ویترین‌ها از معماری دوره هخامنشیان در تخت جمشید استفاده شده است.
قدیمی‌ترین آثار شیشه‌ای این تالار، متعلق به اوایل هزاره دوم قبل از میلاد است که شامل میله‌های شیشه‌ای به دست‌آمده از چغازنبیل (پرستشگاه ایرانیان در شوش باستان) میباشد. بخش دیگر این تالار شامل سفالینه‌های اولیه مربوط به
تمدن‌های مختلف است.
تالار بلور:
این تالار به دلیل نمایش اشیا شیشه‌ای به این اسم نام‌گذاری شده و با ویترین‌هایی که برگرفته از معماری دوره هخامنشیان (ستون‌های تخت جمشید) و نقش رستم در شیراز است خود‌‌نمایی می‌کند.
تالار صدف:
دلیل نام‌گذاری این تالار دکوراسیون صدفی شکل آن است و شامل اشیای سفالین و شیشه ای دوران اسلامی است.
تالار زرین‌فام:
اشیایی که در این تالار به نمایش گذاشته شده به ظروف زرین‌فام معروفند. این ظروف به دلیل تکنیک تزیین به این نام شهرت یافته و جزء ظروف اشرافی محسوب می‌شده‌اند.
تالار لاجورد:
این تالار به دو بخش لاجورد ۱ و ۲ تقسیم شده. ویترین های این تالار از فرم خیمه‌های مغولی و برج‌مقبره‌های آن دوران الهام گرفته شده است. همچنین اشیای این دو بخش شامل آثار سفالین و شیشه‌ای مربوط به دوران تیموری و ایلخانی تا دوران صفوی و قاجار میباشد.
سایر بخش‌ها:
حوضخانه: این بخش که دارای کاشی کاری های منحصر به فرد اواخر دوره قاجار و سقفی با کچبری های برجسته میباشد در طبقه زیر همکفت عمارت واقع گردیده و در آن گالری موزه قرار دارد.
ساختمان آموزش: ساختمانی در ضلع شمالی حیاط موزه می باشد که در طبقه همکف آن بخش کلاسهای آموزشی
و در طبقه فوقانی، کتابخانه موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران مشتمل بر ۴۰۰۰ جلد کتاب تخصصی در زمینه هنر، تاریخ، معماری و صنایع دستی قرار دارد.
