تاب آوری (Resiliency) به توانایی فرد برای تحمل فشارها، مشکلات و تغییرات زندگی و از خودکارآمدی، مهارت های رفتاری و اجتماعی برای بازگشت به استحکام و پیشرفت اشاره دارد.

در مدارس، تاب آوری به کودکان و نوجوانان آموزش داده میشود تا بتوانند با مشکلات تحصیلی، اجتماعی، خانوادگی یا شخصی خود مقابله کنند و در مقابل ترس، استرس، شکست و ناامیدی مقاومت داشته باشند.

جنبه های اصلی تاب آوری در مدارس:
1. مدیریت احساسات:
– آموزش کودکان به شناخت، قبولی از احساسات خود (مانند ترس، افسرده شدن، استرس) و یافتن راه های سلامت برای کنترل آنها.
– تمریناتی مانند تنفس عمیق، تمرین های رعایتی (Mindfulness) یا نوشتن روزنامه احساسات.

۲.حل مسئله و تصمیم گیری:
– آموزش روش های منطقی برای شناسایی مشکلات، ارزیابی گزینه ها و انتخاب راه حل مناسب.
– تمرین های گروهی یا فردی که کودکان را متقاعد به اقدام در مقابل مشکلات کوچکتر اول و سپس بزرگتر میکند.

۳.استفاده از پشتیبانی اجتماعی:
– تقویت ارتباطات اجتماعی و آموزش کودکان به خواستن کمک از معلمان، دوستان یا خانواده در مواقعی که نیاز به پشتیبانی دارند.

۴.تقویت خودکارآمدی و اعتماد به نفس:
– ایجاد احساسات مثبت از طریق پذیرش توانایی های شخصی، تشویق به انجام کارهایی که به تواناییهایشان سازگار است و تمرین اقدامات کوچک با مشکلات.

۵.یادگیری از شکست:
– آموزش به کودکان که شکست قسمتی از فرآیند یادگیری است و چگونه میتوانند از شکست های قبلی برای پیشرفت آینده استفاده کنند.

۶.ایجاد استقلال و تجربه گرفتن:
– اجازه دادن به کودکان برای تصمیم گیری در موارد ساده (مانند انتخاب پروژه یا نحوه انجام کار) تا تواناییهای تصمیم گیری و استقلال آنها تقویت شود.

روش های آموزش تاب آوری در مدارس:

۱. دروس خاص در آموزش روانشناسی:
– انتقال مهارت های تاب آوری به صورت مستقیم از طریق دروسی مانند آموزش زندگی، روانشناسی یا سلامت روانی.
– مثال: برگزاری جلسات گروهی برای یادگیری مدیریت استرس یا حل مسئله.

۲. روش های تدریس گروهی و فعال:
– استفاده از تکنیک هایی مانند نقش آفرینی، مذاکره گروهی، و ایجاد محیط های ایمن برای ارائه ایده ها.
– پروژه های گروهی که کودکان را متقاعد به همکاری و حل مسئله در زمان محدود میکند.

۳. تقویت از طریق پذیرش:
– تشویق معلمین به ارزیابی مثبت عملکرد کودکان و تمرین اینکه “شما میتوانید” یا “شما موفق میشوید” را تکرار کنند.
– ایجاد محیطی که خطاها را به عنوان فرصت های یادگیری، نه شایعه شمرد.

۴. تمرین های رفتاری:
– آموزش تکنیک های مدیریت استرس (مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، مراقبه).
– تمرین هایی که کودکان را آماده کنند تا با تغییرات سریع (مانند تغییر کلاس یا استاد) مقابله کنند.

۵. استفاده از داستانها و مثالهای واقعی:
– ارائه داستانهایی از فردی که با مشکلات خود مقابله کرده است و موفق شده است (مانند فیلم های آموزشی یا داستانهای کوتاه).
– مثال: داستانهایی از افراد مشهور که با مشکلات بزرگی مواجه شده اند و با تاب آوری پیروز شده اند.

۶. همکاری با خانواده:
– آموزش والدین برای تقویت تاب آوری فرزندانشان در خانه (مانند ایجاد گفتگوهای باز، تشویق به گرفتن مسئولیت و استفاده از استراتژیهای مثبت).
– برگزاری جلسات آموزشی برای خانواده ها در مورد تاب آوری.

۷.استفاده از تکنولوژی:
– برنامه های کامپیوتری یا اپلیکیشن های آموزشی که مهارت های تاب آوری را به صورت بازی یا فعالیت آموزش میدهند.
– مثال: بازی های اینترنتی که کودکان را آموزش میدهند تا با مشکلات مجازی مقابله کنند.

۸. تقویت استقلال:
– ایجاد فرصت هایی برای کودکان تا تصمیم های کوچک گرفته و پاسخگوی آنها شوند. مثال: انتخاب فعالیت های پس از کلاس یا آموزش خودآموزی.

نقش معلم در آموزش تاب آوری:
– مثالهای رفتاری: معلمین باید خودشان نمونهایی از تاب آوری باشند و با رفتارهای خود (مانند مدیریت استرس یا پاسخگویی به مشکلات) نشان دهند که چگونه میتوان با مشکلات مقابله کرد.
– ایجاد محیط ایمن: معلمین باید از محیط کلاسی که کودکان در آن احساس امنیت و احترام دارند، حمایت کنند تا آزادانه از مشکلات خود صحبت کنند.
– راهنمایی فردی: برای کودکان با مشکلات خاص، راهنمایی های فردی یا گروهی انجام دهند تا تواناییهای تاب آوری خاصیت هرکدام تقویت شود.

خاطره اکبری نویسنده کتاب راه سلامتی در پایان آورده است تاب آوری یک مهارت قابل یادگیری است که از طریق آموزش منظم و همکاری بین مدرسه، خانواده و کودکان توسعه می یابد. آموزش تاب آوری در مدارس باعث میشود که کودکان تواناییهایی مانند تحمل فشار، حل مسئله، مدیریت احساسات و استفاده از پشتیبانی اجتماعی را به دست آورند. این مهارت ها، سبب پیشرفت تحصیلی، اجتماعی و روانی کودکان در زندگی آینده میشوند و آنها را توانستهای بهتری برای مقابله با چالش های آینده ارائه میدهد.

همچنین کتاب تاب آوری در مدارس نوشته نان هندرسون و مایک ام. میلشتین ، یکی از منابع مهم در زمینه تاب آوری در محیط‌های آموزشی است.

این کتاب که برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ منتشر شد، به عنوان یک چارچوب عملی برای پیاده‌سازی آموزش تاب آوری در مدارس عمل می‌کند.

کتاب شامل هشت فصل است که به جنبه‌های مختلف تاب آوری می‌پردازد، از جمله تعریف تاب آوری، تقویت تاب آوری در دانش‌آموزان، ویژگی‌های مدارس تاب‌آور، و فرآیند تغییر در عمل. این اثر به معلمان، مدیران و والدین ابزارهایی ارائه می‌دهد تا محیطی مثبت و حمایتگر برای دانش‌آموزان ایجاد کنند.

ترجمه فارسی این کتاب توسط  دکتر محمدرضا مقدسی مدیرو موسس خانه تاب آوری و عفت حیدری انجام شده و توسط انتشارات ورجاوند منتشر شده است.

کتاب تاب آوری در مدارس به عنوان یک منبع جامع برای تقویت انعطاف‌پذیری دانش‌آموزان و کارکنان آموزشی شناخته می‌شود.

نویسندگان بر این باورند که تاب آوری به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا با چالش‌ها و فشارهای زندگی مانند فقر و استرس مقابله کنند.

این کتاب راهبردهای عملی برای پرورش فرهنگ مدرسه‌ تاب‌آور ارائه می‌دهد و از رویکردی کل‌نگر برای ادغام تاب آوری در تمام جنبه‌های اصلاحات آموزشی حمایت می‌کند.