نوروز، این جشن باستانی و فرهنگی ایرانیان بیش از هر چیز تجلی‌گر روح تاب‌آوری و ایستادگی است که در طول هزاران سال تاریخ همواره با قدرت به حیات خود ادامه داده است.

این آیین کهن نمادی از پایداری فرهنگی و هویتی مردمانی است که با وجود تمام فراز و نشیب‌های تاریخی، توانسته‌اند میراث فرهنگی خویش را حفظ کنند و به نسل‌های بعدی انتقال دهند.

نوروز با قدمتی بیش از سه هزار سال یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های به جا مانده در تاریخ بشری است که همچنان با شکوه برگزار می‌شود. این جشن باستانی از دوران امپراتوری‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی تا امروز از میان طوفان‌های سهمگین تاریخ گذر کرده و زنده مانده است.

این پایداری شگفت‌انگیز خود نمودی از تاب‌آوری فرهنگی و قدرت هویت‌ساز نوروز است.

نوروز توانسته از مرزهای جغرافیایی ایران فراتر رود و در منطقه‌ای وسیع از آسیای میانه تا قفقاز و خاورمیانه گسترش یابد، که این خود نشان‌دهنده قدرت نفوذ و انعطاف‌پذیری این آیین کهن است.

توانایی نوروز در سازگاری با فرهنگ‌ها و شرایط مختلف، بدون از دست دادن جوهره اصلی خود، تجلی دیگری از مفهوم تاب‌آوری در این سنت دیرینه است که به ما یادآوری می‌کند که تاب‌آوری در توانایی نو شدن انطباق‌پذیری و حفظ امید در دل دشواری‌هاست.

نوروز نمادی از تاب‌آوری طبیعت

نوروز که با آغاز فصل بهار و اعتدال بهاری همزمان است در ذات خود نمایشگر بزرگ‌ترین نماد تاب‌آوری طبیعت است، پس از گذر از سرمای سخت زمستان، طبیعت دوباره جان می‌گیرد و با طراوت و سرسبزی حیات را از سر می‌گیرد، این چرخه مرگ و زندگی دوباره استعاره‌ای قدرتمند از تاب‌آوری و توانایی بازگشت به زندگی پس از سختی‌هاست.

آیین‌های نوروزی مانند کاشتن سبزه که نماد رویش و زایش است یا چیدن هفت‌سین که عناصر آن هر یک نمادی از باروری و زندگی هستند، همگی بر این پیوند میان نوروز و تاب‌آوری طبیعت تأکید دارند.

دگرگونی طبیعت از خشکی به سرسبزی، از سکون به جنبش و از سردی به گرمی، تصویری از قدرت شگفت‌انگیز تاب‌آوری است که انسان ایرانی از دیرباز با آن همذات‌پنداری کرده و آن را در قالب جشن نوروز گرامی داشته است. بی‌تردید، این همزمانی نوروز با رستاخیز طبیعت، الهام‌بخش روحیه تاب‌آوری و امید به آینده در میان مردمان بوده است.

آیین‌های نوروزی آموزه‌های تاب‌آوری است

بسیاری از آیین‌ها و رسوم نوروزی در درون خود آموزه‌های ارزشمندی از تاب‌آوری و پایداری را نهفته دارند، خانه‌تکانی نوروزی نمادی از پالایش و آمادگی برای شروعی دوباره است که به انسان می‌آموزد چگونه پس از هر سختی و دشواری، با پاک کردن غبار کهنگی، زندگی را از نو آغاز کند.

آیین دید و بازدید و صله رحم تقویت‌کننده پیوندهای اجتماعی است که یکی از مهم‌ترین عوامل تاب‌آوری جمعی به شمار می‌آید. سفره هفت‌سین با عناصر نمادین خود هر یک پیامی از استقامت و امید را در خود دارد؛ سیب نماد سلامتی، سنجد نماد عشق، سیر نماد دورکننده بدی‌ها، و سمنو نماد برکت و قدرت است.

داستان حاجی فیروز که با لباس قرمز نماد پیروزی بر سرما و تاریکی است، و امیر نوروز که پس از غلبه بر دیو زمستان بهار را به ارمغان می‌آورد، روایت‌هایی تمثیلی از پیروزی نهایی انسان تاب‌آور بر سختی‌ها و مشکلات هستند.

آیین چهارشنبه‌سوری با پریدن از روی آتش و خواندن “زردی من از تو، سرخی تو از من”، تمثیلی از عبور از دشواری‌ها و کسب نیرو و توان برای ادامه مسیر زندگی است.

نوروز تجلی تاب‌آوری فرهنگی و هویتی

در روزگار معاصر نوروز بیش از هر زمان دیگری به نماد تاب‌آوری فرهنگی و هویتی بدل شده است، در دوران جهانی‌شدن و فشارهای مدرنیته که بسیاری از سنت‌های کهن را به محاق برده، نوروز همچنان با قدرت به حیات خود ادامه می‌دهد و حتی در سال ۲۰۱۰ میلادی، از سوی سازمان ملل متحد به عنوان میراث معنوی بشریت به رسمیت شناخته شد.

برای ایرانیان مهاجر و پراکنده در سراسر جهان نوروز پیوند دهنده آنها با ریشه‌های فرهنگی و هویتی‌شان است و به آنها کمک می‌کند تا در محیط‌های جدید، تاب‌آوری فرهنگی خود را حفظ کنند.

همچنین در دوران دشواری‌ها، بحران‌های اقتصادی، تحریم‌ و حتی همه‌گیری جهانی کرونا نوروز توانست با انعطاف‌پذیری و خلاقیت خود را با شرایط جدید وفق دهد و حتی در قالب‌های نوین مانند دیدارهای مجازی و آیین‌های آنلاین به حیاتش ادامه دهد.

* دکتر محمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری ایران