تاب‌آوری فرهنگی به توانایی جوامع در حفظ هویت، ارزش‌ها و آداب و رسوم خود در برابر چالش‌های ناشی از جهانی‌شدن، مهاجرت یا فشارهای سیاسی-اقتصادی تاب‌آوری فرهنگی نام دارد.
رسانه‌ها به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای انتقال فرهنگ، نقش محوری در تقویت یا تضعیف این تاب‌آوری ایفا می‌کنند.
از طریق پوشش اخبار، تولید محتوا و شکل‌دهی به روایت‌های عمومی، رسانه‌ها می‌توانند به حفظ تنوع فرهنگی کمک کنند یا با ترویج فرهنگ غالب، تعادل هویتی جوامع را به خطر بیندازند.
به‌عنوان مثال، مطالعات سازمان یونسکو نشان می‌دهد که رسانه‌های محلی با نمایش آداب سنتی و زبان‌های بومی، نقش کلیدی در مقاومت فرهنگی جوامع حاشیه‌نشین ایفا می‌کنند.
بنابراین، طراحی سیاست‌های رسانه‌ای هوشمندانه می‌تواند به عنوان اهرمی برای تقویت تاب‌آوری فرهنگی عمل کند.
تاب‌آوری فرهنگی می‌تواند به تقویت هویت ملی و انسجام اجتماعی کمک کند.
رسانه‌های سنتی و حفظ میراث فرهنگی
رسانه‌های سنتی مانند تلویزیون، رادیو و مطبوعات اغلب به عنوان پلی میان نسل‌ها عمل می‌کنند تا دانش فرهنگی را منتقل کنند.
برنامه‌های تلویزیونی آموزشی، مستندهای تاریخی و مقالات روزنامه‌ای می‌توانند به مخاطبان کمک کنند تا با ریشه‌های فرهنگی خود آشنا شوند و احساس تعلق خاطر عمیق‌تری پیدا کنند.
در کشورهای در حال توسعه، رادیو به‌ویژه به دلیل دسترسی گسترده، ابزاری موثر برای ترویج زبان‌های محلی و موسیقی سنتی است.
با این حال، تمرکز بر روی محتوای تجاری و وارداتی گاهی منجر به کمرنگ‌شدن هویت بومی می‌شود.
برای مثال، غالب‌شدن برنامه‌های غربی در شبکه‌های ملی می‌تواند به تدریج به جایگزینی فرهنگ محلی منجر شود و تاب‌آوری فرهنگی را تضعیف کند.
رسانه‌های دیجیتال و دوگانگی جهانی‌شدن
ظهور رسانه‌های دیجیتال و پلتفرم‌های اجتماعی هم فرصت‌ها و هم تهدیدهایی برای تاب‌آوری فرهنگی ایجاد کرده است.
از یک سو، اینترنت امکان دسترسی به محتوای متنوع فرهنگی را فراهم کرده و جوامع پراکنده را قادر می‌سازد تا هویت خود را در فضای مجازی حفظ کنند.
از سوی دیگر، سیل محتوای همگن‌شده از جمله فیلم‌ها، موسیقی و مد غربی، خطر فرسایش هویت فرهنگی را افزایش می‌دهد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که جوانان در کشورهای آسیایی و آفریقایی بیش از ۷۰٪ از محتوای خارجی در پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب و اینستاگرام استفاده می‌کنند که این امر می‌تواند به تقلید غیرانتقادانه از فرهنگ غالب منجر شود.
بنابراین، توازن میان دسترسی به اطلاعات جهانی و حمایت از محتوای بومی، ضروری است.
رسانه‌های اجتماعی و فعال‌سازی صدای حاشیه‌نشینان
رسانه‌های اجتماعی به همه اقوام و ملل یا گروه‌های حاشیه‌نشین و اقلیت‌ها اجازه می‌دهند تا روایت‌های خود را بدون واسطه منتشر کنند و از این طریق به تاب‌آوری فرهنگی کمک کنند.
به‌عنوان مثال، پروژه‌هایی مانند «دیجیتال‌سازی داستان‌های بومی» در استرالیا یا استفاده از توییتر توسط فعالان فرهنگی در خاورمیانه، نشان‌دهنده قدرت این پلتفرم‌ها در مقاومت فرهنگی است.
این فضای مجازی به افراد امکان می‌دهد تا هویت خود را بازتعریف کنند و از فراموشی عناصر فرهنگی جلوگیری کنند.
با این حال، چالش‌هایی مانند سانسور الگوریتمی یا تحریم‌های دیجیتال می‌تواند محدودیت‌هایی بر این فرآیند تحمیل کند.
راهکارهای تقویت تاب‌آوری فرهنگی از طریق رسانه
برای تبدیل رسانه‌ها به ابزاری مؤثر در تاب‌آوری فرهنگی، سیاست‌گذاران باید بر روی سه محور تمرکز کنند:
نخست، حمایت از تولید محتوای بومی با تخصیص بودجه و آموزش تولیدکنندگان محلی.
دوم، تنظیم قوانینی برای جلوگیری از استثمارفرهنگی و حمایت از تنوع در پلتفرم‌های دیجیتال.
سوم، ترویج سواد رسانه‌ای برای آگاهی جوانان از تأثیرات محتوای وارداتی.
همچنین، همکاری بین دولت‌ها، سازمان‌های فرهنگی و شرکت‌های فناوری می‌تواند به ایجاد استانداردهای جهانی برای حفاظت از فرهنگ‌های کوچک منجر شود.
خدیجه عزیزی مربی تاب آوری در پایان آورده است تاب‌آوری فرهنگی تنها از طریق ترکیب فناوری و احترام به تنوع قابل دستیابی است.
